Parelvissen in de Zuydzee

Eind 2004 vroeg Hogeschool Zuyd de Onderzoeks Praktijk te onderzoeken wat er nu precies gebeurd was in vier opleidingen waarin het gelukt is om ‘vraaggestuurd competentiegericht maatwerkonderwijs’ in de praktijk te brengen. Vier opleidingen waren tot ‘parels’ benoemd door de Hogeschool Zuyd; de opleidingen Flextraject Logopedie, Onderwijs Assistent Duaal (Pabo), Small Business en Retail Management (SBRM) en Management in Zorg en Dienstverlening, die we hebben bestudeerd. Niet om te evalueren wat er zoal gebeurd was, maar om te reconstrueren hoe het onderwijs ontwikkeld was, om hier vervolgens van te leren.

We werkten vanuit een waarderende ondersoeksbenadering: wij richtten ons op de successen die behaald zijn en probeerden te achterhalen op welke wijze deze waren bereikt. Bovendien besloten we het onderzoek in te richten als co-creatie. Dat wil zeggen dat de opdrachtgever en betrokkenen uit de vier parelopleidingen (projectleiders, docenten, studenten) samen met ons het onderzoek opzetten en uitvoerden. Zij waren onze ‘onderzoeksregiegroep’. We besloten samen de focus die we kozen, zij hielpen ons in het vinden van respondenten en waren nauw betrokken bij de analyse van de gegevens. Zo legden we bijvoorbeeld regelmatig onze bevindingen voor, om dit te ‘valideren’ (te toetsen in hoeverre zij dit herkenden) en of wij nog steeds de juiste focus hadden per opleiding. Tevens heeft één van de medewerkers van Hogeschool Zuyd als mede-onderzoeker meegedraaid in het onderzoeksteam. Net zoals de onderzoekers van de Onderzoeks Praktijk deed zij interviews, legde zij contacten en schreef zij mee aan de eindrapportage. Deze vorm van co-creatie zorgde ervoor dat het onderzoek op zich al een bewustwordings- en leerproces werd voor de betrokkenen; de uitwisseling van ervaringen en het gezamenlijk bespreken van de bevindingen zorgden voor nieuwe inzichten bij alle betrokkenen.

De conclusies van het onderzoek brachten aan het licht dat in alle opleidingen vergelijkbare dilemma’s te vinden waren, die draaiden om de ontwikkeling van het onderwijs en de uitvoering ervan. De dilemma’s die voorkomen tijdens de ontwikkeling van het nieuwe onderwijs hebben vooral betrekking op ontwerpvragen. Hoe zorg je dat iedere betrokkene zich kan vinden in de nieuwe visie? Hoe zet je de vernieuwing in: geleidelijk of ineens? En hoe ga je om met de bestaande elementen: moet alles overboord, of kun je hier nog gebruik van maken? De drie belangrijkste ontwikkeldilemma’s die we vonden, zijn:

• Vraagsturing en maatwerkonderwijs dóen versus beleven: de visie-omslag
• Proeftuin of ‘het roer helemaal om’?
• De rol van de bestaande kaders: beperking of startpositie?

Dilemma’s in de uitvoering van het nieuwe onderwijs gaan over de dagelijkse praktijk, bijvoorbeeld: hoe gedraag je je nu in een nieuwe rol? Hoe vraaggestuurd is de nieuwe opleiding in de praktijk? En leidt het de studenten echt op in de benodigde competenties? Hoeveel verantwoordelijkheid krijgt de student nu in de praktijk? De uitvoeringsdilemma’s zijn:

• De rol van de vakdocent: kennisoverdracht of coach?
• Zelfsturing van de studenten versus voorstructurering vanuit de opleiding
• Opleiding versus werkveld: leidt de opleiding op tot de gewenste competenties?
• Het veronderstellen van zelfstandigheid bij de student versus het ontwikkelen van zelfstandigheid.

De uiteindelijke rapportage bestaat uit vijf ‘inspiratieboekjes’ waarin niet alleen de uitwerking van de dilemma’s is opgenomen, maar waarin vooral de nadruk ligt op de manier waarop betrokkenen daarmee om zijn gegaan in hun praktijk. Op deze manier leveren de bevindingen van het onderzoek voor anderen inzicht in de te verwachten dilemma’s en de mogelijke manieren om daarmee om te gaan. Het zijn geen illustraties van hoe het móet, maar succesvoorbeelden van hoe het kán. Er is één boekje voor elke parel én een vijfde boekje dat ingaat op het onderzoek zelf en de uitgangspunten, keuzes en methoden die daarbij een rol speelden. En ach, eigenlijk is ook het onderzoek een pareltje geworden. Daarom noemen we het eindresultaat: De Vijf Parelboekjes!

Om de uitkomsten van het onderzoek ondersteunend te laten zijn aan het leerproces van anderen in de Hogeschool Zuyd, hebben we met verschillende docenten en medewerkers workshops ‘parelvissen’ gehouden. Hierin zijn de belangrijkste inhoudelijke uitkomsten en de meest krachtige onderzoeks- en reflectievormen uit het onderzoek gecombineerd als impuls voor het vormgeven van ‘vraaggestuurd competentiegericht maatwerkonderwijs’ in de eigen praktijk. Een andere manier om het leerproces van betrokkenen met verschillende rollen, en daarmee verschillende perspectieven, te ondersteunen, zijn de aanbevelingen van het onderzoek. Ze richten zich op de vragen van de student, de docent, de projectmedewerker, de bestuurders en het werkveld.

Hieronder een reactie met betrekking tot de Parelboekjes:
“Wat ik zo mooi vind aan de parelboekjes is de manier waarop de aanbevelingen zijn geschreven. Ze zijn in de vorm van vraag-en-antwoord. Een soort FAQ voor als je het boekje gelezen hebt. Maatwerkonderwijs, vraaggestuurd leren en al die andere zaken zijn heel mooi, maar roepen ook veel (praktische) vragen op. Vanuit je eigen rol kun je op jouw vragen antwoord vinden. Als student kun je je afvragen of je als je zelf de regie van je leerproces in handen hebt, je dan nooit kunt zakken voor je tentamens. Op zo’n praktische vraag wordt een duidelijk antwoord gegeven. In het geval van één van de opleidingen bijvoorbeeld: “als je in staat bent op een voor docenten en praktijkbegeleiders overtuigende manier te bewijzen dat jouw manier van werken goed is in de praktijk, is voldaan aan een bepaalde competentie. De student schat dus zelf in wanneer een vaardigheid goed genoeg is om te toetsen. Uitgangspunt is dat ook dit onderdeel uitmaakt van het beroep: straks zal de student moeten kunnen beoordelen (zichzelf en anderen), zonder begeleiding van een docent.”

De onderzoeksreeks ‘Parelvissen in de Zuydzee’ bestaat uit
• Small Business & Retail Management (inhoudsopgave)
• Duaal traject onderwijsassistent tot Leraar Basisonderwijs (inhoudsopgave)
• Flextraject Logopedie (inhoudsopgave)
• Management in Zorg en Dienstverlening (inhoudsopgave)
• Reflectie op het onderzoek (inhoudsopgave)

Bij dit onderzoek waren Joris Methorst en Marloes van Rooij betrokken. De vijf parelboekjes zijn te bestellen bij Corine Castenmiller van de Hogeschool Zuyd: c.castenmilles@hszuyd.nl